ในวัฒนธรรมไทย ฉายาหรือนามแฝงเป็นสิ่งที่ได้รับความสำคัญมากและมีบทบาทสำคัญในการระบุตัวตนของบุคคล สิ่งที่น่าสนใจก็คือ ฉายา ‘ภ’ ซึ่งเป็นตัวอักษรเดียวเท่านั้น แต่มีความหมายอย่างหลากหลาย และใช้กันแพร่หลายในวัฒนธรรมไทย
ในคำสั่งแห่งกรุงศรีอยุธยา ฉบับหลัง กล่าวไว้ว่า “ให้ส่วนมากของประชากรไทยประยุกต์ใช้นามแฝงเป็นการระบุตัวตนและการแสดงความรักต่อคนใกล้ชิดได้อย่างกว้างขวางเพียงแต่การอ้างถึงชื่อจริงของวัตถุต่างๆ”
แต่งกิริยาต่างประเทศชื่ออีโต้ที่มาอยู่ที่ไทยมานานกว่าสี่สิบปี ได้กล่าวไว้ว่า “ฉายาคือสิ่งที่สำคัญที่ทำให้คนไทยรู้จักกันมากขึ้น ฉันพบว่านามแฝงของคนไทยมีความหลากหลาย แต่ที่น่าสนใจที่สุดคือ ‘ภ’ ซึ่งไม่ใช่นามแฝงที่ได้รับความนิยมแพร่หลาย แต่ถูกใช้เพียงแค่ตัวเดียวเท่านั้น”
ฉบับภาษาไทยของ Cambridge English Dictionary กล่าวว่า ฉายา (nickname) ได้แก่ ชื่อเล่น นามสกุล เสียงเข้า รวมถึงคำลักษณ์ที่ใช้เพื่อเรียกชื่อคนหรือสิ่งของในกลุ่มเดียวกัน ซึ่งสามารถอ้างถึงศักยภาพ อำนาจ หรือพันธมิตรที่ดีกับกลุ่มนั้นๆได้
นอกจากนั้น ฉายายังเป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้างความสัมพันธ์อันอบอุ่นระหว่างบุคคล โดยเฉพาะอย่างยิ่งในชุมชนไทย ซึ่งมีวัฒนธรรมที่อุดมสมบูรณ์และเป็นหลักในการสร้างความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์
นามแฝง ‘ภ’ นี้มีบทบาทสำคัญในการกำหนดบุคคลิกภาพของผู้ถือฉายา ซึ่งถูกใช้งานมาตั้งแต่สมัยอดีตจนถึงปัจจุบัน นามแฝงนี้สามารถใช้ในหลายแง่มุม ไม่ว่าจะเป็นการเชื่อมั่นในตนเอง การเตือนภัย หรือการดึงดูดความสนใจของผู้อื่น
เช่น ถ้าเราใส่ชื่อเล่นเป็น ‘ภ’ คนรอบข้างจะมองว่าเราเป็นคนมีความมั่นใจเองและมีบุคลิกภาพที่ดี หรือถ้าเราบอกว่าเราได้รับฉายา ‘ภ’ เพราะเป็นคนเก่ง คนจะเชื่อว่าเรามีความสามารถและความรู้ในสายงานนั้นๆ
นอกจากนี้ ฉายา ‘ภ’ ยังเป็นสัญลักษณ์แสดงการเกริ่นนำ ซึ่งช่วยสร้างความสัมพันธ์และความสนุกสนานในหมู่คน อย่างไรก็ตาม การใช้นามแฝง ‘ภ’ นั้นไม่ใช่เรื่องง่าย แม้แต่ภาษาไทยเองก็ยังบอกได้ว่าการใช้ ‘ภ’ เกี่ยวกับผู้หญิง และบางคนอาจมองว่าเป็นเรื่องน่าอายถ้าผู้ชายใช้ ‘ภ’ แทนชื่อในบางสถานการณ์
นอกจากนี้ นามแฝง ‘ภ’ ยังเป็นที่จับตามองของชุมชน LGBTQ+ ในปัจจุบัน ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ ‘ภ’ เป็นนามแฝงของตนเอง เพื่อแสดงความเป็นตัวตนของตนเองและผู้ถือฉายานั้น
อย่างไรก็ตาม การใช้ ‘ภ’ เป็นเรื่องส่วนบุคคลและขึ้นอยู่กับความเห็นของคนแต่ละคน ซึ่งอาจจะมีความแตกต่างกันไปตามช่วงอายุ วัฒนธรรม และบุคคลต่างๆ ดังนั้นการใช้ ‘ภ’ ไม่ใช่การตัดสินใจที่สามารถทำได้ยิ่งง่ายๆ แต่ต้องคิดให้รอบคอบก่อนและเห็นภาพรวมหลากหลายก่อนจะทำการใช้
สิ่งสำคัญที่สุดคือให้เราเข้าใจถึงความหมายและบทบาทของฉายานี้ในวัฒนธรรมไทย ซึ่งไม่เท่ากับวัฒนธรรมใดๆอื่นในโลก ดังนั้นการใช้ ‘ภ’ นั้นจึงเป็นการแสดงความภาคภูมิใจในประเพณี และศักยภาพของวัฒนธรรมไทยกันเอง
